Język hiszpański ma drugą największą liczbę użytkowników natywnych na świecie (po chińskim mandaryńskim). Według danych Instytutu Cervantesa – czyli jednej z najważniejszych organizacji promujących język i kulturę krajów hiszpańskojęzycznych – posługuje się nim jako pierwszym językiem blisko 500 milionów osób, a liczba ta wzrasta do 600 milionów, jeśli policzy się osoby znające go w różnym stopniu. Jest językiem oficjalnym w 20 państwach, z czego tylko jedno z nich znajduje się w Europie, a pozostałe w Ameryce Łacińskiej.
Język hiszpański, zwany także kastylijskim, należy do rodziny języków romańskich i wywodzi się z łaciny. Przez wieki ewoluował na Półwyspie Iberyjskim, a po drugiej stronie Oceanu Atlantyckiego zaczął rozpowszechniać się w XV wieku za sprawą kolonizatorów – podbijając nowe tereny, wprowadzali swoją mowę, która wzbogacała się poprzez wpływy lokalnych języków rdzennych, takich jak keczua (quechua) czy nahuatl (náhuatl).
Należy pamiętać, że skolonizowane obszary były ogromne, rozciągając się od terenów dzisiejszej Kanady po południowe krańce Argentyny. Dlatego też w różnych regionach wytworzyły się pewne zjawiska językowe nie występujące gdzie indziej, a związane było to np. z utrzymaniem kontaktu handlowego z Hiszpanią czy wpływami innych języków. O nich opowiemy w dalszej części wpisu.
Zanim przejdziemy do przykładów, warto najpierw wyjaśnić, jak nazywa się odmiany języka używanego w Hiszpanii i Ameryce Łacińskiej. Poprawne i akceptowane są oba warianty: español (hiszpański) i castellano (kastylijski), które są synonimami i można ich używać zamiennie. Jednakże Hiszpańska Akademia Królewska (RAE) – instytucja odpowiedzialna za regulowanie i popularyzowanie języka – rekomenduje używanie español jako nazwy ogólnej, która dodatkowo jest rozpowszechniona międzynarodowo (np. Spanish w angielskim czy spagnolo po włosku). Natomiast castellano służy do określania dialektu, który powstał w średniowieczu w królestwie Kastylii i stał się rdzeniem współczesnego języka hiszpańskiego. Określenie to stosuje się, by odróżnić standardowy język hiszpański (nazywany właśnie castellano) od innych języków oficjalnych występujących w tym kraju, m.in. katalońskiego czy baskijskiego (które także są nazywane hiszpańskimi).
Zanim do nich przejdziemy, należy wspomnieć, że – mimo pewnych aspektów, które odróżniają poszczególne dialekty – osoby posługujące się hiszpańskim potrafią bez problemów porozumieć się między sobą, niezależnie od tego, czy pochodzą z Madrytu, Limy, Guadalajary czy Caracas. Można to porównać do Amerykanina rozmawiającego po angielsku z Brytyjką czy Australijczykiem – mają inne akcenty, inaczej wymawiają pewne słowa czy używają różnych określeń na dany przedmiot, ale ostatecznie rozumieją się. Co jednak może wywołać pewne zaskoczenie?
1. Wymowa – jest to aspekt, który najbardziej przykuwa uwagę podczas rozmowy z rodzimymi użytkownikami hiszpańskiego.
Alquilamos un piso en el centro de la ciudad.
Wynajmujemy mieszkanie w centrum miasta.
La alimentación es muy importante en el proceso de crecer.
Odżywianie jest bardzo ważne w procesie wzrostu.
Wymowa ll i y jak “ś” – w niektórych częściach Argentyny i Urugwaju podwójne l oraz y, czytane zwykle jak polskie “j”, wymawia się podobnie do “ś”, np.
Ella llevó la llave al taller.
Ona zaniosła klucz do warsztatu.
Przydech – polega na wymawianiu s na końcu sylaby w sposób podobny do polskiego “h”. Jest to fenomen znany m.in. w regionach zachodniego wybrzeża Ameryki Południowej czy na Karaibach. Posłuchaj, jak brzmi zdanie z przydechem:
El hospital que estás buscando está muy lejos del centro.
Szpital, którego szukasz, znajduje się bardzo daleko od centrum.
2. Voseo – konkwistadorzy rozpowszechniali na podbitych ziemiach język, jakim ówcześnie sami się posługiwali. Z czasem zaadaptowana mowa ewoluowała – pewne elementy przekształciły się, a inne pozostały. Jednym z nich jest zjawisko zwane voseo, obecnie najbardziej rozpowszechnione w Argentynie, Urugwaju i Ameryce Środkowej. Polega na tym, że tam, gdzie Hiszpanie używają tú , czyli “ty”, mieszkańcy wyżej wspomnianych rejonów powiedzą vos . Wiąże się to także z użyciem innej formy czasownika. I tak, gdy Hiszpan powie:
Tú no eres colombiano, eres peruano.
Ty nie jesteś Kolumbijczykiem, jesteś Peruwiańczykiem.
Argentyńczyk stwierdzi:
Vos no sos colombiano, sos peruano.
Ty nie jesteś Kolumbijczykiem, jesteś Peruwiańczykiem.
3. Vosotros/ustedes – różnica w zaimkach występuje także w przypadku zwracania się do kilku osób w drugiej osobie liczby mnogiej. W większości miejsc Ameryki Łacińskiej oraz na Wyspach Kanaryjskich korzysta się wyłącznie z formy ustedes , natomiast w Hiszpanii ustedes używa się formalnie, co po polsku tłumaczymy jako “państwo”, a vosotros nieformalnie, jako “wy”. Dla przykładu:
¿Vosotros sois de aquí? – Jesteście stąd? – zdanie to padnie raczej tylko z ust osoby pochodzącej z Hiszpanii.
¿Ustedes son de Alemania? – w krajach latynoamerykańskich to pytanie kieruje się do innych niezależnie od stopnia formalności i znaczy “Jesteście z Niemiec?”. W Hiszpanii za to jest ono bardziej formalne i tłumaczy się je jako “Czy państwo są z Niemiec?”.
4. Słownictwo – w zależności od kraju czy regionu, niektóre przedmioty mają różne nazwy.
Tak na przykład autobus w Hiszpanii to el autobús , w Meksyku el camión , w Argentynie el colectivo , a w Dominikanie czy na Wyspach Kanaryjskich la guagua .
Hiszpanie nazwą długopis el bolígrafo albo el boli , Meksykanie la pluma , a Kolumbijczycy el esfero .
Telefon komórkowy w Hiszpanii to el móvil , a w Ameryce Łacińskiej el celular .
Na Półwyspie Iberyjskim komputer to el ordenador , a w Ameryce Łacińskiej, w zależności od regionu, to powstałe pod wpływem języka angielskiego el computador lub la computadora .
Kiedy osoba z Hiszpanii będzie mówić o mieszkaniu, użyje słowa el piso , natomiast osoba pochodząca z Ameryki Łacińskiej nazwie je el departamento .
Przykładów takich różnic jest więcej, wiele z nich dotyczy jedzenia czy warzyw oraz owoców, ale zwykle nie wywołują nieporozumień. Inaczej może być jednak ze słowem coger , które w Hiszpanii znaczy m.in. "wziąć", "chwytać". Możesz je także kojarzyć np. ze zwrotu coger el autobús , czyli “złapać autobus”. W tym kraju jest to neutralny i używany w wielu kontekstach czasownik, jednakże w Ameryce Łacińskiej to wulgarne określenie aktu seksualnego.
5. Gramatyka – po dwóch stronach oceanu używa się innych czasów do mówienia o niedawno zakończonych wydarzeniach. W Hiszpanii w tym celu przeważnie używa się czasu Pretérito Perfecto, np. Hoy he almorzado. – Dzisiaj zjadłem drugie śniadanie.
W Ameryce Łacińskiej natomiast usłyszysz Hoy almorcé.
Oba zdania znaczą to samo, odróżnia je jedynie czas przeszły, który w nich wykorzystano.
Jak widzisz, język hiszpański na przestrzeni wieków przeszedł sporą ewolucję, rozwijając się w wielu miejscach, często niezależnie od siebie. Dlatego też jest tak różnorodny i zaskakujący. Jeśli planujesz odwiedzić któreś z hiszpańskojęzycznych państw, warto dowiedzieć się więcej o lokalnym dialekcie czy obyczajach tam panujących. Język to bowiem nie tylko słownictwo czy gramatyka, ale także kultura i sposób bycia. Kto wie, może odkryjesz swoją ulubioną odmianę hiszpańskiego? A jeśli chcesz go poznać jeszcze lepiej, zajrzyj do naszego kursu online.
